W 1905 roku robotnicy bili się o chleb
Fragment wywiadu Joanny Podolskiej z Markiem Edelmanem o Rewolucji 1905 roku:
Marek Edelman: [Rewolucja 1905 roku] to pierwszy zryw robotników przeciwko wyzyskowi. Rewolucja wybuchła, gdy w Polsce dopiero tworzył się kapitalizm, a klasa robotnicza od niedawna zaczęła się organizować. W Łodzi znajdowały się wielkie fabryki i tutaj było najwięcej robotników. To dlatego w Łodzi było centrum wydarzeń. Rewolucja doprowadziła do demokratyzacji w rosyjskiej Dumie. Od tego czasu ruch robotniczy nieustannie walczył o prawa robotników. Doszło nawet do tego, że w Łodzi po odzyskaniu niepodległości powstał socjalistyczny magistrat, który został wprawdzie zdelegalizowany, ale walka o godność człowieka pracującego zaczęła się właśnie w 1905 roku i trwa do dziś.
Joanna Podolska: Niewielu Polaków o tym pamięta, bo w Polsce utożsamia się często rewolucję 1905 roku z późniejszą rewolucją październikową. Dlaczego?
Marek Edelman: Nie wiem. To były dwie zupełnie różne rzeczy. Myślę, że nikt się po prostu tym bliżej nie interesuje, nie bada tego, nie przygląda się. Na pewno zasłużyła się też komunistyczna propaganda, która chciała sobie przypisać wszystkie zasługi i nie wymieniała żadnych ruchów socjalistycznych, ani Bundu, ani SDKPiL […]
W 1905 roku robotnicy bili się o chleb. Nie sądzę, by sprawa języka polskiego miała wtedy jakieś zasadnicze znaczenie. Niewątpliwie jednak z wielkiej masy robotniczej, niesprawnej i niezorganizowanej, nagle coś się wykluło i zjednoczyło, by walczyć o prawa i godność człowieka pracującego. To zasadnicza rzecz. O demokrację walczono przy okazji […]
[Rok 1905] to bardzo ważna data dla całego ruchu robotniczego w Europie, nie myślę, żeby to było coś więcej dla Polski, niż na przykład dla Rosji. Ale oczywiście centrum było w Łodzi, a także w Zgierzu, w Aleksandrowie. Tu był ośrodek, bo tu był przemysł, tu było jądro.
